Παναγία Σουμελά Πόντου Φωτορεπορτάζ και ιστορία

Σουμέλα λεν' την Παναγιά
Σουμέλα λεν' και σέναν
Θα προσκυνώ την παναγιά
Κι έρχουμαι με τ'εσέναν.

Εγώ μικρός προσκυνητής
Πήγα σην Παναΐαν
Και σα τρία τα χρόνια απάν'
Επήγα άλλον μίαν.

Ση παναΐας το ποτάμ'
Τρία μήνας ελάστα
Επέμνα οξυπόλυτος
Τα τσαρούσα μ' εγράσταν.

Εγώ ποντιοπούλ' είμαι
Ματώνω κι ματούμαι
Ση Σουμελά την Παναγιά
Εκεί θα στεφανούμαι.

Δεκαέξι αιώνες η Παναγία Σουμελά ήταν προστάτισσα του ελληνισμού της Aνατολής.
Σύμφωνα με την παράδοση το 386 οι Aθηναίοι μοναχοί, Bαρνάβας και Σωφρόνιος, οδηγήθηκαν, στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου, μετά από αποκάλυψη της Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν το μοναχικό της κατάλυμα. Eκεί, σε σπήλαιο της απόκρημνης κατωφέρειας του όρους, σε υψόμετρο 1063 μέτρα, είχε μεταφερθεί από αγγέλους η ιερή εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία, πάντα κατά την παράδοση, εικονογράφησε ο Eυαγγελιστής Λουκάς.

Oι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Bαζελώνα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί θαυματουργικά η εικόνα. Tο σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού, λύθηκε, επίσης σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. H ανθρώπινη λογική αδυνατεί να απαντήσει στο θέαμα που βλέπουν και οι σημερινοί ακόμη προσκυνητές, να αναβλύζει αγιασματικό νερό, μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο. Oι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστο το μοναστήρι όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους που ακόμη συνεχίζουν να το επισκέπτονται και να ζητούν τη χάρη της Παναγίας.

Kοντά στο σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους.

H μονή κατά καιρούς υπέφερε από τις επιδρομές  κλεπτών, εξ αιτίας της φήμης και του πλούτου που απόκτησε. Mερικά περιστατικά συνδέονται και με θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού. Σε κάποια απ’ αυτές τις επιδρομές λεηλατήθηκε από ληστές και, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, καταστράφηκε, για ν’ ανασυσταθεί από τον Tραπεζούντιο Όσιο Xριστόφορο το 644. Tη μονή προίκισαν με μεγάλη περιουσία και πολλά προνόμια, κτήματα, αναθήματα και κειμήλια οι αυτοκράτορες του Bυζαντίου και αργότερα κυρίως οι αυτοκράτορες της Tραπεζούντας Iωάννης B΄ Kομνηνός (1285-1293), Aλέξιος B΄ Kομνηνός (1293-1330), Bασίλειος B΄ Kομνηνός (1332-1340).

Tο 1922 οι Tούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι, διαπράττοντας το μεγάλο έγκλημα της πολιτισμικής γενοκτονίας. Aφού πρώτα λήστεψαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στη μονή μετά έβαλαν φωτιά, για να σβήσουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους ή για να ικανοποιήσουν το μίσος τους εναντίον των Eλλήνων.

Oι μοναχοί πριν την αναγκαστική έξοδο το 1923 έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού. Οι τελευταίοι Μονάχοι εξεδιώχτηκαν τον Αύγουστο του 1924. Μετά από αίτημα του Βενιζέλου τον Οκτώβριο του 1931 πήραν τη συγκατάθεση από την Τουρκική Δημοκρατία, ανάσκαψαν και βρήκαν τα ιερά κειμήλια και τα μετέφεραν στην Ελλάδα.
Ανιστορήθηκε στην Ελλάδα το 1951 στα υψώματα καστανιάς Βέροιας η νέα Μονή Σουμελάς, από τον Φίλωνα Κτενίδη. Αποτελεί τόπο πανελλήνιου προσκυνήματος και παγκόσμιας ποντιακής αμφικτιονίας κάθε Δεκαπενταύγουστο.

Ολα τα κτίσματα της μονής σήμερα βρίσκονται, δυστυχώς, σε θλιβερή κατάσταση εξαιτίας των βανδαλισμών που έχουν προκληθεί, ενώ πολλές από τις υπέροχες αγιογραφίες έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες φθορές στην Μονή που είναι η μοναδική που έχει αγιογραφηθεί εξωτερικά. Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεκινήσει εργασίες αποκατάστασης και αναστήλωσης της μονής. Βρίσκεται 46 χλμ. νότια της Τραπεζούντας και 17 χλμ. από την κωμόπολη Macka. Είναι κτισμένη μέσα στα όρια του Altindere Valley National Park. Είναι ανοικτή καθημερινά από 9 π.μ. - 6 μ.μ. (το διάστημα από Ιούνιο - Αύγουστο) και από 9 π.μ. - 4 μ.μ. (το διάστημα από Σεπτέμβριο - Μάιο). Η είσοδος στον χώρο της μονής, όπως και στον εθνικό δρυμό που βρίσκεται το μοναστήρι, έχει εισιτήριο.

Μπορεί οι «18 καμπάνες και τα 38 σήμαντρα» της Παναγιάς του Πόντου να μην ήχησαν το φετεινό Δεκαπενταύγουστο  2011 αλλά για τους χιλιάδες προσκυνητές που ανέβηκαν στο Μοναστήρι ήταν σαν να ηχούσε ο χαρμόσυνος ήχος τους. Σαν να καλούσαν ξανά του πιστούς να λάβουν μέρος σε μια ξεχωριστή μυσταγωγία, 87 χρόνια μετά την τελευταία λειτουργία που τελέστηκε στη Σουμελά.

Και ήρθαν χριστιανοί Oρθόδοξοι από την Πόλη και κάθε γωνιά του πλανήτη για να προσευχηθούν στο ιστορικό Μοναστήρι, εκεί όπου προσεύχονταν οι γονείς τους και οι γονείς των γονιών τους.

Κεντρικό πρόσωπο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, χάρη στις διακριτικές προσπάθειες του οποίου, η Κυβέρνηση έδωσε την άδεια να πραγματοποιηθεί Θεία Λειτουργία στη Μονή που σήμερα λειτουργεί σαν μουσείο.

Προεξάρχοντος του Πατριάρχη μας και με την συμμετοχή του Μητροπολίτη Δράμας Παύλου και του Επισκόπου Ποντόλσκ Τύχωνα, εκ του Πατριαρχείου Ρωσίας, τελέστηκε με λαμπρότητα και σε κλίμα κατάνυξης, η Θεία Λειτουργία που αποτέλεσε ένα ιστορικό γεγονός, έναν σταθμό στην λαμπρή αλλά και μαρτυρική πορεία της Μονής-συμβόλου της Ορθόδοξης Ρωμηοσύνης.

«Μετά από ογδόντα οκτώ έτη ληθάργου και σιωπής, «αητέντς επαραπέτανεν ψηλά σα επουράνε» και ιδού ότι, κατόπιν της αδείας των εντίμων τοπικών αρχών της Τουρκίας, τας οποίας και δια τούτο και επαινούμεν και ευγνωμόνως ευχαριστούμεν, εδώ, εις το όρος Μελά, εις το παλλάδιον της Θεομητορικής ευλαβείας του Πόντου, της Καππαδοκίας, όλης της Μικράς Ασίας, της Νοτίου Ρωσσίας, της Ουκρανίας και των Παραδουναβίων Χωρών, εις την πανίερον Πατριαρχικήν ημών και Σταυροπηγιακήν Μονήν της Υπεραγίας Θεοτόκου της Σουμελιώτισσας, έστω και χωρίς «λαλίαν» από τα τέως «τρανταπέντε σήμαντρα και τα δεκαοχτώ καμπάνας» του άσματος, ακούσθηκε και πάλιν γλυκύτατον το “Πεποικιλμένη τη θεία δόξη η ιερά και ευπρεπής, Παρθένε, μνήμη σου”!» σημείωσε ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας.

 «Σήμερα ζούμε ένα κορυφαίο θρησκευτικό και ιστορικό γεγονός. Σήμερα σταματούν «τα δάκρε τη Παναΐας» καθώς υποδέχεται εδώ πολυάριθμα τα παιδιά της “εκ δυσμών, και βορρά, και θαλάσσης, και εώας”», τόνισε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος για να προσθέσει: «Σήμερα ο Πόντος γίνεται πραγματικά Εύξεινος καθώς δέχεται καραβάνια ολόκληρα προσκυνητών που γεμίζουν τους δρόμους και τα δρομάκια και τες ανωφέρειες και τες πλαγιές των βουνών που οδηγούν στον ιερό βράχο όπου η Παναγία η Σουμελιώτισσα θρονιασμένη εκεί ψηλά- εδώ ψηλά, στάζει το ιερό δάκρυ γύρω από προσευχές και λιβανωτά- όπως έγραφε ο νοσταλγός προ 90 ακριβώς ετών. Όλα αυτά τα 88 χρόνια η ακοίμητος κανδήλα της μνήμης και της ευλαβείας προς την Σουμελιώτισσα έκαιε και εφώτιζε και καθοδηγούσε την πορεία όλων των Ποντίων, όλων των Ρωμηών, όλων των Ορθοδόξων, που έλεγαν στην προσευχή τους:
«Σουμελά μας Παναγία, την εικόνα σου εγώ, τη σεπτή και την αγία, έρθα για να προσκυνώ».

Με υγρά μάτια οι πιστοί άγγιζαν τα πρόσωπα των αγίων στις τοιχογραφίες του Ναού σε μια προσπάθειά τους να συνδεθούν με το παρελθόν τους. Για όσους βρέθηκαν στο όρος Μελά ήταν και η εκπλήρωση ενός χρέους. Η εκπλήρωση του τάματος όλων εκείνων που δεν μπόρεσαν να προσευχηθούν ξανά στο Μοναστήρι της Κυρίας του Πόντου, της Παναγιάς της Σουμελιώτισσας.

Σα ποτάμε ήλος παίρ'
σα ρασόπα εχ(ι)όντζεν
εσήμερον 'κ' είδα 'σεν
εθάρρεσα έχροντζεν


Τα ποτάμε κλώσκουνταν
ση χαμελέτας τα νερά
εγώ τίναν αγαπώ
αγαπώ ατεν κρυφά


Ουρανόν ελίβωσεν
ο φέγγον επιάστεν
εγώ τίναν αγαπώ
καιν επαραβράδεστεν


Τα τσορτάνε' ς τσόρτανε
κι η μαντζίρα' ς μάντζιρα
εγώ π' εφίλεσα σεν
ατό εν και ντ' επήρα


Από το άλμπουμ: "Πόντος η δική μου γη"

Tέλος τα αγάλματα από γρανίτη των "χορευτών Ποντίων" μας αποχαιρετούν όλους όσους επισκέφτηκαν την χαμένη πατρίδα και λίγο πριν αναχωρήσουμε από την ιερή Μονή.... και μέσα μας δίναμε μια υπόσχεση "να ξαναρθούμε άλλη μια φορά και ο Θεός νας μας αξιώσει να μεταφέρουμε το μεγαλείο που νιώσαμε και σε άλλους"....πόντιους και μη....

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο της Κομεσίδου Βάσως