Σταυρίτας ή Σταυρίτες ονομαζόταν στην Κερασούντα, τα Κοτύωρα, την Οινόη, τη Χαλδία, Τραπεζούντα, τη Σάντα, και τα Σούρμενα. Σταυρενός ονομαζόταν στην Ινέπολη.
Σεπτέμβρη στάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε
Πρωτοχρονιά θεωρούνταν στον αλησμόνητο Πόντο η 1η του Σεπτέμβρη, του «Σταυρίτη», όπως τον έλεγαν από τη μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας, την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Τη μέρα αυτή οι Πόντιοι ακολουθούσαν με ιδιαίτερη ευλάβεια κάποια έθιμα που συνήθως τηρούνται την πρώτη μέρα του χρόνου.
Το πρωί της 1ης Σεπτέμβρη ξυπνούσαν από το χάραμα και ξεκινούσαν τη μέρα τους με την προσευχή στο εικονοστάσι του σπιτιού. Αργότερα πήγαιναν με μεγάλη προφύλαξη στην εκκλησία της ενορίας, για να πάρουν την ευλογία, και ύστερα μπορούσαν να συναντήσουν άλλους ανθρώπους. Φρόντιζαν μάλιστα να βλέπουν αθώα παιδάκια παρά μεγάλους. Αν κατά τύχη συναντούσαν κανέναν μεγάλο, τότε τον «σημάδευαν»· αν η χρονιά πήγαινε καλά, τον υποχρέωναν να ξαναφανεί και την επόμενη 1η του Σεπτέμβρη.
Ακόμα και στο σπίτι δεν επέτρεπαν να μπει κανένας προτού περάσει ο παπάς για να φωτίσει. Η οικοδέσποινα κάτω από το εικονοστάσι τοποθετούσε ένα τραπέζι και πάνω σ’ αυτό έβαζε διάφορα είδη παραγωγής του σπιτιού, για να ευλογούσε ο παπάς που θα φώτιζε.
Η 1η Σεπτεμβρίου συνδέεται με ποικίλες προλήψεις. Οι έγκυες απείχαν από κάθε εργασία για να μη γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του Αγίου Συμεών του Στυλίτη, που γιορτάζει αυτή την ημέρα (Συμεών / σημαδεύω). Η 1η Σεπτεμβρίου θεωρείται η «Ημέρα του Χρονογράφου», καθώς πιστεύεται ότι ο Χάρος γράφει όσους θα πεθάνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου. Για να ξορκίσουν τον Χάροντα, οι νοικοκυραίοι σπάνε ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού τους.
Ο Σεπτέμβριος έχει διάφορες ονομασίες στο λαϊκό καλεντάρι:
Χινόπωρος, επειδή θεωρείται ο πρώτος μήνας του Φθινοπώρου.
Ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια.
Τρυγητής ή Τρυγομηνάς, λόγω του τρύγου, που είναι η κύρια αγροτική απασχόληση το μήνα αυτό.
Σποριάρης, επειδή προετοιμάζεται η σπορά των χωραφιών.
Σταυρίτης, από τη μεγάλη εορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.
Στην Κερασούντα και την Οινόη ονόμαζαν σταυρίδιν και στα Κοτύωρα και την Τρίπολη σταυρίδ’ ένα ψάρι παρόμοιο με το σκουμπρί. Το οποίο εικάζεται να έλκει το όνομά του από την εποχή αλιείας του, δηλαδή τον Σεπτέμβριο.
Στον Πόντο, ο μήνας Σεπτέμβριος θεωρείτο από πολλούς ως η αρχή του χρόνου, γι αυτό έλεγαν...
« Στάμαν Σταυρίτα είδα σε, καλόν να έν’ ειδέα σ’,
τα δάκρυα μ’ εκυλίουσαν απέσ’ ’ς σην εμποδέα σ’»
τα δάκρυα μ’ εκυλίουσαν απέσ’ ’ς σην εμποδέα σ’»
Δηλαδή... «Την πρώτη Σεπτεμβρίου σε είδα, σε καλό να με βγει που σε είδα, τα δάκρυά μου κυλούσανε μέσα στην ποδιά σου.».
Προετοιμασία για το χειμώνα
Μέσα στον Σεπτέμβρη γίνονταν και όλες οι προετοιμασίες για το χειμώνα. Εξασφάλιζαν τα καυσόξυλα, προμηθεύονταν από τις πόλεις τα παστά, λάδι, ελιές, ζάχαρη, μέλι κ.ά. Παρασκεύαζαν διάφορα φαγώσιμα, όπως τη μακαρίναν, το πλιγούρι, τα κορκότα, τα στύπα (τουρσιά), τα χοσάφια με αποξηραμένα φρούτα του καλοκαιριού, και άλεθαν το σιτάρι.
Οι γυναίκες και τα κορίτσια «ελενάριζαν» έγνεθαν τα μαλλιά, έπλεκαν κάλτσες (ορτάρια) και «επαρακάθευαν» ως αργά τη νύχτα.
